fonetik Artikulasi

1.0 PENDAHULUAN
1.1 PENGENALAN
Semua manusia di muka bumi ini dianugerahkan oleh Tuhan keupayaan bertutur kecuali bagi golongan istimewa seperti orang bisu dan pekak. Kebolehan bertutur manusia sebenarnya mengalami peringkat demi peringkat iaitu dari bayi kepada kanak-kanak dan seterusnya sehingga menjadi dewasa. Manakala kebolehan seseorang bayi memperolehi bunyi akan berbeza antara satu sama lain. Faktor interaksi dengan sekelilinglah yang mempengaruhi pemerolehan bunyi bahasa. Sekiranya banyak interaksi yang dilakukan maka lebih cepat pemerolehan bahasa seseorang bayi tersebut. Pemerolehan bahasa mempunyai hubungkait dengan organ-organ penting penghasilan bunyi bahasa serta proses-proses penghasilan bunyi vokal.

1.2 OBJEKTIF KAJIAN
Di antara objektif kertas kerja ini adalah seperti berikut:-

i. Mendedahkan kepada para pembaca kertas kerja ini tentang organ-organ penting di dalam penghasilan bunyi bahasa.
ii. Dengan membaca kertas kerja ini, maka akan memberi pendedahan serta huraian terperinci kepada pembacanya tentang proses-proses yang berlaku semasa penghasilan bunyi vokal.
iii. Memberi gambaran sebenar kepada pembaca kertas ini tentang organ-organ penting penghasilan bunyi bahasa menerusi gambar rajah yang disertakan bersama.

1.3 KAEDAH KAJIAN
Kaedah yang digunakan dalam proses menyiapkan kertas kerja ini ialah dengan menggunakan kaedah kepustakaan. Beberapa buah buku, jurnal dan artikel telah digunakan sebagai panduan dan rujukan. Segala bahan yang diperolehi daripada pelbagai sumber ini dianalisis dan disusun mengikut kesesuaian untuk dikelaskan atau dikategorikan di bawah sub-topik kertas kerja ini.

1.3 BATASAN KAJIAN
Pengarang kertas kerja ini membataskan kajian kepada penerangan tentang organ-organ penting dalam penghasilan bunyi bahasa dan proses-proses yang berlaku semasa penghasilan bunyi vokal sahaja beserta dengan gambar rajah alat-alat artikulasi.

1.4 DEFINISI KONSEP
Secara ringkasnya pengarang kertas kerja ini membuat definisi beberapa perkataan penting yang dicedok daripada tajuk tugasan berpandukan Kamus Dewan Edisi ke-3 Terbitan DBP (1994) seperti berikut:
Perkatan fonetik membawa pengertian ilmu bahasa yang berkaitan dengan penyebutan kata dan lambang yang menunjukkan sebutannya. Manakala artikulasi bermaksud cara atau proses menyebut bunyi atau kata dengan jelas. Organ pula membawa pengertian alat di dalam tubuh manusia yang mempunyai tugas penting. Perkaataan penghasilan pula bererti perihal menghasilkan. Seterusnya bunyi bermaksud sesuatu yang kedengaran atau dapat didengar. Bahasa pula membawa pengertian sistem lambang bunyi suara yang dipakai sebagai alat perhubungan dalam lingkungan satu kelompok manusia. Manakala vokal pula bermaksud huruf hidup atau saksi [a,e,è,i,o,u].
2.0 ORGAN-ORGAN PENGHASILAN BUNYI BAHASA
Setelah membuat kajian penulis kertas kerja ini mendapati terdapat enam organ-organ penting di dalam penghasilan bunyi bahasa iaitu paru-paru, larings, farings, epiglotis, rongga hidung dan rongga mulut. Berikut dihuraikan organ-organ penghasilan bunyi bahasa. Rajah 1 di lampiran adalah organ utama dalam penghasilan bunyi bahasa.
2.1 Paru-paru
Kebanyakan bunyi di dalam apa juga bahasa adalah dihasilkan dengan udara dihembus keluar menerusi paru-paru. Paru-paru sebenarnya dilindungi oleh tulang rangka dan diampu di bahagian bawahnya oleh diafragma. Udara keluar masuk ke paru-paru adalah disebabkan pergerakan di antara tulang rangka dengan diafragma. Semasa ujaran pula penyedutan udara dipercepatkan dan penghembusan boleh diperlahankan. Penghembusan udara manusia boleh bertahan selama lapan atau sembilan kali berbandingan dengan penyedutan. Semasa bercakap manusia tidak menyedut banyak udara berlainan pula dengan pernafasan biasa. Manakala udara yang keluar mempunyai tekanan sama ada kuat atau lemah. Tekanan kuat berlaku jika suku kata itu berada di tengah-tengah perkataan berbanding dengan di akhir kata.
2.2 Larings
Larings ialah satu kotak yang sangat teguh. Ianya terbentuk daripada tulang-tulang rawan. Larings sebenarnya terletak di bahagian atas tenggorok dan bersambungan dengan paru-paru agar semua udara sama ada masuk / keluar dari / ke paru-paru akan melaluinya. Di dalam larings pula terdapat pita suara yang melekat pada tulang-tulang rawan aritenoid. Rajah 2 di lampiran berkepil menggambarkan rupa bentuk pita suara.
Otot-otot pada bahagian aritenoid boleh direnggang dan dirapatkan supaya pita suara akan menjadi renggang ataupun rapat. Kedudukan renggang dan rapatnya pita suara pula akan mempengaruhi bunyi-bunyi bersuara, tak bersuara, bisik, serak, dan bunyi hentian glotis.
2.3 Farings
Farings berbentuk seperti tiub yang bercabang menghala ke rongga hidung dan rongga mulut. Ianya bermula dari bahagian atas larings hingga ke bahagian akhir rongga hidung. Farings berfungsi sebagai bekas untuk menampung udara yang mampu menghasilkan getaran berdasarkan getaran yang berlaku di pita suara. Getaran bersambung dari pita suara dan terus menerus hingga ke bahagian atas farings. Walau bagaimana pun bentuk farings boleh berubah dengan dua cara iaitu dengan dengan menaikkan larings dan dengan menaikkan lelangit lembut.
2.4 Epiglotis
Epiglotis pula ialah sekeping tisu yang berhampiran dengan lidah. Ianya akan menutup bahagian atas larings semasa menelan dan menurunkan makanan ke saluran makanan. Epiglotis tidak mempunyai sebarang fungsi dalam mengujarkan bunyi-bunyi bahasa.
2.5 Rongga Hidung
Bentuk rongga hidung telah ditetapkan dan sumbangannya pada pengujaran hanyalah terhad kepada menghasilkan bunyi-bunyi sengau. Apabila pita suara bergetar velum diturunkan supaya farings, rongga hidung dan mulut dapat berhubung antara satu sama lain. Udara yang bergetar akan menghasilkan bunyi-bunyi nasal / sengau.
Bunyi sengau akan terhasil apabila pada waktu yang sama udara yang hendak keluar dari rongga mulut tersekat, maka udara yang hendak keluar, akan keluar melalui rongga hidung. Manakala apabila berlaku tidak berlaku sekatan di rongga mulut dan velum masih belum diturunkan, maka bunyi-bunyi nasal akan dikeluarkan.
2.6 Rongga Mulut
Rongga mulut adalah organ terpenting berbanding dengan rongga hidung dan farings. Rongga ini boleh dipelbagaikan dimensi dan bentuknya dengan pergerakan sebahagian besar darjah rahang bawah, bibir serta lidah yang memainkan peranan penting dalam penghasilan bunyi-bunyi bahasa. Lidah boleh diibaratkan sinonim atau sama ertinya dengan bahasa. Rongga mulut dibumbungi oleh lelangit dan berbentuk seolah-olah seperti gua. Di rongga mulut juga terdapat anak tekak yang terletak di hujung lelangit lembut dan peranannya perlu diasingkan daripada lelangit lembut. Pergerakan rongga mulut juga dibantu oleh rahang yang boleh bergerak ke atas dan ke bawah. Alat yang paling penting dalam rongga mulut ialah lidah yang mengandungi seberkas otot kompleks dan boleh bergerak dengan hebat sekali. Lidah terbahagi kepada tiga bahagian besar iaitu daun lidah, depan lidah dan belakang lidah.

3.0 PROSES-PROSES PENGHASILAN BUNYI VOKAL
Sebenarnya vokal-vokal di dalam bahasa Melayu terdiri daripada tiga jenis iaitu [i] vokal hadapan, [ii] vokal tengah, dan [iii] vokal belakang. Berikut akan diterangkan secara terperinci proses-proses penghasilan bunyi vokal untuk ketiga-ketiga jenis vokal tesebut. Rajah 3 di lampiran adalah menunjukkan vokal di dalam bahasa Melayu. Manakala Rajah 4 di lampiran menunjukkan cara penghasilan bunyi bahasa.


3.1 Proses Penghasilan Bunyi Vokal Hadapan Sempit [ i ]
Bagi menghasilkan bunyi vokal hadapan sempit proses berikut berlaku:
[a] Bibir dihamparkan.
[b] Depan lidah dinaikkan tinggi [setinggi mungkin kena gusi]
[c] Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan menutup rongga hidung supaya udara tidak keluar melalui rongga hidung.
[d] Pita suara dirapatkan supaya udara dari paru-paru keluar lalu getarkan pita suara.
[e] Bunyi yang dihasilkan ialah [i] (Rajah 5 di lampiran) contoh dalam perkataan:

Awal perkataan [ibu] Tengah perkataan [bila] Akhir perkataan [tali]

3.2 Proses Penghasilan Bunyi Vokal Hadapan Separuh Sempit
(Separuh Tinggi) [ e ]
Bagi menghasilkan bunyi vokal hadapan separuh sempit proses berikut berlaku:
[a] Bibir dihamparkan separuh sempit.
[b] Depan lidah dinaikkan separuh tinggi ke arah gusi.
[c] Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan menutup hidung supaya udara tidak keluar melalui rongga hidung.
[d] Bunyi yang dihasilkan ialah [e] (Rajah 6 di lampiran) contoh dalam perkataan:

Awal perkataan [ekor] Tengah perkataan [leper] Akhir perkataan [sate]


3.3 Proses Penghasilan Bunyi Vokal Hadapan Separuh Luas
(Separuh Rendah) [ E ]
Bagi menghasilkan bunyi vokal hadapan separuh luas proses berikut berlaku:
[a] Bibir dihamparkan separuh luas.
[b] Depan lidah dinaikkan separuh rendah ke arah gusi.
[c] Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan menutup rongga hidung supaya udara tidak dapat keluar melalui hidung.
[d] Pita suara dirapatkan supaya udara dari paru-paru keluar dengan menggetarkan pita suara ke rongga mulut.
[e] Bunyi yang dihasilkan ialah [E] (Rajah 7 di lampiran) contoh dalam perkataan:
Awal perkataan [esok] Tengah perkataan [gelek] Akhir perkataan [bule]

3.4 Proses Penghasilan Bunyi Vokal Hadapan Luas (Rendah) [ a ]

Bagi menghasilkan bunyi vokal hadapan luas proses berikut berlaku:
[a] Bibir dalam keadaan hampar.
[b] Hadapan lidah diturunkan serendah mungkin.
[c] Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan menutup rongga hidung supaya udara dari paru-paru tidak keluar melalui rongga hidung.
[d] Pita suara dirapatkan supaya udara dari paru-paru keluar dengan menggetarkan pita suara ke rongga mulut.
[e] Bunyi yang dihasilkan ialah [a] (Rajah 8 di lampiran) contoh dalam perkataan:
Awal perkataan [ajar] Tengah perkataan [paku] Akhir perkataan [kuda]


3.5 Proses Penghasilan Bunyi Vokal Belakang Sempit (Tinggi) [ u ]

Bagi menghasilkan bunyi vokal belakang proses berikut berlaku:
[a] Bibir dibundarkan.
[b] Belakang lidah dinaikkan tinggi (setinggi mungkin) ke arah lelangit lembut.
[c] Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan menutup rongga hidung supaya udara tidak dapat keluar melalui hidung.
[d] Pita suara dirapatkan supaya udara yang keluar dari paru-paru menggetarkan pita suara ke rongga mulut.
[e] Bunyi yang dihasilkan ialah [u] (Rajah 9 di lampiran) contoh dalam perkataan:
Awal perkataan [ubi] Tengah perkataan [buka] Akhir perkataan [labu]

3.6 Proses Penghasilan Bunyi Vokal Belakang Separuh Sempit
(Separuh Tinggi) [ o ]

Vokal ini boleh dihasilkan melalui proses seperti berikut:
[a] Bibir dibundarkan.
[b] Belakang lidah dinaikkan separuh tinggi ke arah lelangit lembut.
[c] Lelangit lembut dana anak tekak dinaikkan menutup rongga hidung supaya udara tidak dapat keluar melalui rongga hidung.
[d] Pita suara dirapatkan supaya udara dari paru-paru keluar ke rongga mulut menggetarkan pita suara.
[e] Bunyi yang dihasilkan ialah [o] (Rajah 10 di lampiran) contoh dalam perkataan:
Awal perkataan [obor] Tengah perkataan [boleh] Akhir perkataan [koko]

3.7 Proses Penghasilan Bunyi Vokal Belakang Separuh Luas [ כ ]

Vokal ini boleh dihasilkan melalui proses seperti berikut:
[a] Bibir dibundarkan.
[b] Belakang lidah dinaikkan ke arah lelangit lembut.
[c] Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan menutup rongga hidung supaya udara tidak keluar melalui rongga hidung.
[d] Pita suara dirapatkan supaya udara dari paru-paru keluar dengan menggetarkan pita suara ke rongga mulut.
[e] Bunyi yang dihasilkan ialah [כ ] (Rajah 11 di lampiran) contoh dalam perkataan:
Awal perkataan [olok] Tengah perkataan [pokok] Akhir perkataan [kilo]

3.8 Proses Penghasilan Bunyi Vokal Tengah (Pendek) [ Ә ]

Vokal ini boleh dihasilkan melalui proses seperti berikut:
[a] Keadaan bibir hampar.
[b] Tengah lidah dinaikkan sedikit ke arah lelangit kera.
[c] Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan menutup rongga hidung supaya udara tidak dapat keluar melalui rongga hidung.
[d] Pita suara dirapatkan supaya udara yang keluar dari paru-paru ke rongga mulut menggetarkan pita suara.
[e] Bunyi yang dihasilkan ialah [ Ә ](Rajah 12 di lampiran) contoh dalam perkataan:
Awal perkataan [emak] Tengah perkataan [berat]

4.0 PENUTUP


Ilmu fonetik bukan sahaja mengkaji bunyi bahasa secara mutlak tetapi juga melibatkan proses-proses lain seperti gelombang bunyi dan penangkapan serta pemprosesan bunyi. Pemahaman terhadap ilmu fonetik sebagai asas bahasa akan dapat membantu kita memahami bahasa dengan lebih berkesan lagi. Bunyi-bunyi yang berbeza akan dihasilkan dengan aksi yang berbeza bagi bahagian-bahagian organ tutur yang boleh bergerak. Organ-organ artikulasi berperanan penting di dalam menghasilkan bunyi bahasa. Semua vokal adalah bersuara kecuali vokal e yang agak lemah bunyinya dan kurang lantang manakala vokal-vokal lain adalah nyaring serta lantang. Di dalam penghasilan bunyi vokal maka akan berlaku beberapa proses tertentu sebelum bunyi sesuatu vokal itu dihasilkan.